Heb je wel eens irritatie over de geluidsoverlast van je buren? Heb je wel eens overwogen je buren aansprakelijk te stellen voor de stilte die zij doorbreken? Kunstenaar Sarah van Sonsbeeck vroeg haar buren om tachtig procent van de huur te betalen omdat zij voor dat gedeelte haar woning vulden met geluidsoverlast. Zij onderzoekt de waarde van stilte en drukt dat uit in munten of goud zoals in haar werk Silence Is Golden But This Is No Silence. In de tentoonstelling laat zij een Faraday Bag en een Anti-Drone Tent zien waarin mobiele telefoons onbereikbaar worden. Zo herovert zij de stilte.
Stilte is onbetaalbaar en kun je niet kopen. Je kunt het wel opzoeken in de natuur, in de muziek of in de kunst. Joost Zwagerman heeft een intrigerende collectie samengesteld van beeldend werk waarbij de broosheid van stilte tastbaar wordt.
In museum Kranenburgh krijgen de werken alle ruimte. De indeling in verschillende zalen en thema's maakt het beleven van de stilte tot een gelaagde ervaring.
De stilte van het landschap spreekt misschien het meest tot de verbeelding. Uitgestrekte landschappen waar niets gebeurt horen hier thuis zoals het werk van Koen Vermeule en Tornado van Raoul de Keyser maar ook een boom Red Tree met een heftige rode bladerenkroon van Sandra Derks. Het schilderij zuigt je naar binnen en je verdwaalt tussen de duizenden oranje-rode blaadjes in de stilte.
De portrettengalerij hult degene in stilte door een zak over het hoofd, een sluier of een pet voor het hoofd. Het lijkt of ze niet gekend willen worden en ze omhullen zich met stilte en afzondering. Het paars van de sluier in La sacrifeé valt extra op als het gezicht in nevelen gehuld is. Het fotoportret van Bart met gesloten ogen krijgt iets heel verstilds en roept de vraag op of degene slaapt of net is overleden. Waar ligt de grens tussen stilte en dood.

Wat opvalt in deze tentoonstelling is het terughoudend gebruik van kleur. Veel schilderijen of beelden zijn wit, grijs of zwart of een combinatie daarvan. De zwarte schilderijen en zelfportretten van Maaike Schoorel zijn daar een voorbeeld van. Op haar crèmekleurige doeken gebeurt hoegenaamd niets terwijl er zich toch hele taferelen afspelen. De roden worden dan extra opvallend zoals de bladerenkroon van Sandra Derks of de rode koffiepotten van Klaas Gubbels. Een verstild stilleven. Het plezier van de verf is er ook. Dat zag ik het duidelijkst in het werk van schilder Tjebbe Beekman getiteld Der Psychoanalalytiker. De divan en het rode Perzische kleed zijn in uitbundige roden geschilderd met pasteuze verf en klodders hier en daar. Je wilt niets anders dan neerploffen op deze uitnodigende, zachte bank en je overgeven aan het niets. De emailleverf geeft de strakke boekenplanken weer met het Freudiaanse werk binnen handbereik. Hier kan de patiënt tot rust komen, zijn verleden overdenken en zakken in de stilte.

Er is ook de heftige stilte van oorlog en geweld. Kunstenaar Ronald Ophuis is een meester in het weergeven van de gruwelijke stilte. De stille minuten na een terreuraanslag of de bom die ontploft. Zijn werk Schedel toont het oorlogsveld na het geweld. Troosteloos en leeg. Maar ook de stilte na een Miskraam. Een van de meest indringende schilderijen op de tentoonstelling. Het bloed van de vroeggeboorte is nog zichtbaar tussen de benen van de afgebeelde vrouw en druipt op de tegels. Deze moeder ziet haar blijde verwachting in rook opgaan, blijft achter met lege handen en zal geen kirrende babygeluidjes horen. Het blijft voor haar oorverdovend stil. De foto's van deze tentoonstelling kun je hier bekijken.

Twee jaar is Joost Zwagerman bezig geweest met de voorbereiding van deze tentoonstelling. Er hangen werken van Marlene Dumas, Jan Dibbets, Jan Schoonhoven, Robert Zandvliet, Erwin Olaf, Atelier van Lieshout, Ina van Zyl, Rineke Dijkstra en vele andere internationaal bekende kunstenaars. Er is herkenning en ook verassing bij het nog onbekende werk en de combinaties van werken. Zwagerman is hierin een geweldige gids. Zijn kennis van de beeldende kunst is groots en meeslepend. Bij binnenkomst vallen we gelijk in zes grote schermen met opnames van De Wereld Draait Door. We zien Joost Zwagerman druk gesticulerend in beeld. Zonder dat je de gesprekken kunt volgen, zie je hoe Yvon Jaspers, Ali B en Matthijs van Nieuwkerk aan zijn lippen hangen. Zo ook het publiek. Wat een talent, een charisma en een stem die nooit meer spreken zal.
Deze tentoonstelling krijgt een extra lading omdat Zwagerman de opening nooit heeft meegemaakt vanwege zijn zelfgekozen dood. Ook die stilte is luid aanwezig. Zijn goede vriendin Jessica Durlacher schrijft hierover in de Groene Amsterdammer: "Als iemand die je kent het ongelooflijke doet dat zelfdoding is, laat hij zich plompverloren kennen in zijn meest intieme eenzaamheid. Het is een afwerping van maskers. Als zelfdoder laat je je kennen door nooit meer gekend te kunnen worden, je slaat de deur voor ieders neus dicht."
De tentoonstelling Silence out loud is nog te zien t/m 12 juni in Museum Kranenburgh, Bergen.